Korzyść: SCAMPER to pomaga modyfikować istniejące rozwiązania i generować nowe, zachęcając do zadawania prowokujących pytań, które stymulują twórcze myślenie. 
 Czas: ∞

Czym jest SCAMPER?

SCAMPER pomaga modyfikować istniejący materiał kreatywny oraz generować nowy, zachęcając do zadawania prowokujących pytań, które stymulują twórcze myślenie i pomagają spojrzeć na rozwijane rozwiązanie z różnych perspektyw, związanych z siedmioma generatywnymi operacjami transformowania. Technika została opracowana przez Boba Ederle i opisana w książce pt. Scamper: Creative Games and Activities for Imagination Development, opublikowanej po raz pierwszy w 1996 roku. Źródłem inspiracji dla techniki SCAMPER były czasowniki modyfikujące Osborna.

SCAMPER należy do grupy technik związanych z operacją transformowania. 🔧 Transformowanie to jeden z procesów generatywnych – twórczych operacji wykonawczych. O twórczym poznaniu oraz o tym, jak powstają nowe pomysły, przeczytasz więcej tutaj.

⚠ Przed zapoznaniem się z techniką SCAMPER warto przeczytać na temat 🧠 twórczych operacji umysłowych, o których pisaliśmy tutaj i tutaj. 

Technika nadaje się do pracy 👤 indywidualnej oraz w 👥 grupie. 

Na czym polega SCAMPER?

O ile burza mózgów (na temat której pisaliśmy tutaj) ma najczęściej na celu opracowanie czegoś zupełnie nowego, SCAMPER polega na twórczym przekształcaniu już istniejącego materiału kreatywnego – istniejących rozwiązań (pomysłów, produktów, procesów itd.). Punktem wyjścia jest zatem gotowe rozwiązanie, które w przebiegu twórczego działania zostaje poddane kreatywnym modyfikacjom, mającym na celu jego wzbogacenie lub udoskonalenie. Transformacje są realizowane poprzez prowokujące ❓ pytania, które stymulują twórcze myślenie i pomagają spojrzeć na rozwijane rozwiązanie z różnych perspektyw. Zbiór pytań uporządkowany jest wokół 💡 siedmiu generatywnych operacji – są to:  

1. 🛠 operacja zastępowania (Substitute),
2. 🛠 operacja łączenia (Combine),
3. 🛠 operacja dostosowywania (Adapt),
4. 🛠 operacja modyfikowania (Modify/Magnify/Minify),
5. 🛠 operacja używania w inny sposób (Put to another use),
6. 🛠 operacja eliminowania (Eliminate),
7. 🛠 operacja odwracania (Reverse/Rearrange).

Procedura postępowania w technice kreatywności SCAMPER

Procedura postępowania w technice kreatywności SCAMPER jest bardzo prosta:

1. Wybierz rozwiązanie (tj. pomysł, produkt, proces itd.), które chcesz ulepszyć lub wzbogacić.
2. Przeanalizuj to rozwiązanie, stosując opisaną poniżej procedurę siedmiu kroków.
3. Pytania powinny dotyczyć wszystkich istotnych aspektów rozwiązania.
4. Przenalizuj uzyskane odpowiedzi. Czy któryś z pomysłów może zostać wykorzystany?

⚗ Procedura może być realizowana linearnie, iteracyjnie lub rekurencyjnie (poszczólne etapy mogą być realizowane w dowolnej kolejności). 

Siedem kroków w technice kreatywności SCAMPER

Krok 1. SCAMPER: S (Substitute), czyli Zastąp

Operacja pierwsza polega na rozważeniu możliwości zastąpienia fragmentu istniejącego rozwiązania innym elementem. Celem jest uzyskanie nowych właściwości, funkcji lub korzyści.

⚠ Na tym etapie procedury powinieneś potrafić wyróżnić poszczególne składowe pomysłu oraz zidentyfikować te, które można potencjalnie zastąpić.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Czy istnieje coś, co można zastąpić, aby uzyskać zupełnie nowy efekt lub funkcję?
• Czy istnieje rozwiązanie, które można skopiować i dopasować do istniejącego rozwiązania? 
• Czy istnieje inna, bardziej efektywna technologia, która mogłaby zastąpić obecnie używaną?
• Czy istnieje alternatywny materiał, który mógłby być użyty zamiast obecnie stosowanego?
• Czy można skorzystać z innych procesów lub procedur?
• Czy zmiana koloru, kształtu lub rozmiaru mogłaby przynieść nową wartość?
• Czy zmiana dźwięku, zapachu lub faktury mogłaby przynieść nową wartość?
• Czy nowy element może przynieść dodatkową wartość, oszczędności kosztów, poprawę wydajności?
• Czy nowy element może poprawić jakość, trwałość, bezpieczeństwo?
• Czy można zastąpić aktualnie używany materiał bardziej ekologicznym?
• Czy można pomyśleć o czymś zupełnie innym, co mogłoby spełnić tę samą funkcję?
• Jakie są alternatywne metody osiągania tego samego rezultatu?

Krok 2. SCAMPER: C (Combine), czyli Połącz

Operacja druga polega na twórczym integrowaniu różnych elementów. Celem łączenia różnych rozwiązań (pomysłów, produktów, procesów itd.) jest stworzenie czegoś całkiem nowego i nieoczekiwanego.

⚠ Na tym etapie procedury powinieneś wiedzieć, jakie fragmenty modyfikowanego rozwiązania powinny pozostać niezmienione. Pamiętaj, że niespodziewane kombinacje elementów prowadzą do najbardziej zaskakujących i kreatywnych rozwiązań!

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Jakie pomysły, materiały, funkcje, procesy, ludzi, produkty lub komponenty można połączyć?
• Co można połączyć, aby uzyskać efekt synergii?
• Co można połączyć, aby obniżyć koszty produkcji?
• Czy można połączyć różne funkcje w celu stworzenia produktu o większej użyteczności?
• Czy można połączyć technologie z różnych dziedzin, aby uzyskać nowe możliwości?
• Czy można połączyć różne materiały w celu uzyskania nowych właściwości produktu?
• Czy można połączyć różne perspektywy, aby spojrzeć na problem z szerszego punktu widzenia?
• Czy można połączyć różne style lub trendy w celu uzyskania unikalnego designu?
• Czy łączenie elementów z różnych dziedzin może prowadzić do nowych zastosowań?
• Czy można połączyć różne elementy narracyjne, aby stworzyć pełniejsze doświadczenie dla użytkownika?

Krok 3. SCAMPER: A (Adapt), czyli Dostosuj

Operacja trzecia polega na rozważeniu możliwości dostosowania elementów rozwiązania w ten sposób, aby lepiej spełniały określone wymagania. Celem jest adaptacja – dostosowywanie rozwiązania (pomysłu, produktu, procesu itd.) do zmieniających się okoliczności, warunków, nowych celów lub grup docelowych.

⚠ Na tym etapie procedury powinieneś wiedzieć, jakie fragmenty modyfikowanego rozwiązania powinny pozostać niezmienione.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Czy pewne aspekty rozwiązania można dostosować do zmieniających się warunków?
• Czy pewne aspekty rozwiązania można dostosować do zmieniających się wymagań rynku?
• Czy można dostosować produkt do konkretnej grupy docelowej, aby lepiej spełnić ich potrzeby?
• Czy pewne aspekty rozwiązania można dostosować do zmieniających się preferencji klientów?
• Czy można dostosować produkt, aby lepiej korzystał z najnowszych osiągnięć technologicznych?
• Jakie trendy rynkowe można uwzględnić, dostosowując produkt do oczekiwań konsumentów?
• Czy istnieje możliwość dostosowania interfejsu użytkownika w celu ułatwienia obsługi?
• Czy dostosowanie rozwiązania zwiększy jego atrakcyjność oraz konkurencyjność?
• Czy mogę zmienić charakterystykę elementu, komponentu, fragmentu?
• Jakie procesy należy dostosować?

Krok 4. SCAMPER: M (Modify/Magnify/Minify), czyli Modyfikuj/Powiększ/Pomniejsz

O ile operacja trzecia miała na celu dopasowanie rozwiązania do zmieniających się warunków i oczekiwań, operacja czwarta skupia się na analizie możliwości wprowadzenia pogłębionych modyfikacji rozwiązania poprzez zmianę, powiększanie lub pomniejszanie jego elementów składowych.

⚠ Zmiany mogą dotyczyć np. koloru, kształtu, rozmiaru, wyglądu, funkcjonalności, znaczenia, ruchu, zapachu, konsystencji, częstotliwości, prędkości, nachylenia itd.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Co można uczynić większym, wyższym, dłuższym, bardziej przestrzennym lub silniejszym?
• Co można uczynić mniejszym, niższym, krótszym, bardziej skondensowanym lub słabszym?
• Czy nasilenie lub osłabienie pewnych cech poprawi użyteczność lub atrakcyjność rozwiązania?
• Czy modyfikacja pewnych funkcji poprawi użyteczność lub atrakcyjność rozwiązania
• Czy modyfikacja walorów estetycznych lub sensorycznych zwiększy atrakcyjność rozwiązania?
• Czy modyfikacja rozmiaru produktu może poprawić przenośność, przechowywanie czy użytkowanie?
• Czy modyfikacja kształtu lub zmniejszenie wagi poprawi wygodę użytkowania?
• Czy powiększenie pewnych korzyści produktu poprawi satysfakcję z użytkowania?
• Czy można powiększyć grupę docelową?

Krok 5. SCAMPER: P (Put to another use), czyli Wykorzystaj w innym celu

Operacja piąta polega na rozważeniu alternatywnych zastosowań dla istniejącego już rozwiązania – (pomysłu, produktu, procesu itd.).

⚠ Zmiana może dotyczyć sposobu korzystania, ale także np. grupy docelowej czy rynku zbytu.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• W jaki inny sposób można wykorzystać to rozwiązanie? 
• Czy z rozwiązania mogą korzystać inne osoby niż te, dla których było pierwotnie przeznaczone?
• Czy istnieje inna grupa docelowa, dla której rozwiązanie mogłaby być atrakcyjne i użyteczne? 
• Jakie inne potrzeby klientów mogą być zaspokojone przez to rozwiązanie?
• Czy produkt może być używany w innych kontekstach, niż dotychczas?
• Czy produkt może być używany w innych miejscach?
• Czy produkt może spełniać inne funkcje lub rozwiązywać inne problemy, niż dotychczas?
• Czy rozwiązanie może znaleźć zastosowanie w innych branżach?
• Jakie inne produkty lub procesy mogą skorzystać z materiałów lub komponentów tego rozwiązania?
• Czy zmodyfikowanie rozwiązania umożliwiłoby inne możliwe zastosowania?

Krok 6. SCAMPER: E (Eliminate), czyli Wyeliminuj

Operacja szósta polega na rozważeniu możliwości usunięcia pewnych nieistotnych lub zbędnych elementów danego rozwiązania (pomysłu, produktu, procesu itd.). Celem jest optymalizacja – uproszczenie, oszczędność zasobów lub poprawienie efektywności.

⚠ Na tym etapie procedury powinieneś odpowiedzieć na pytanie, czy wszystkie fragmenty rozwiązania są absolutnie niezbędne oraz które z nich można potencjalnie usunąć bez pogorszenia kluczowych parametrów.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Jakie elementy rozwiązania są nieistotne lub niepotrzebne?
• Jakich elementów rozwiązania jest za dużo? 
• W jaki sposób można uprościć rozwiązanie? 
• Jakie fragmenty rozwiązania można bezpiecznie usunąć? 
• Czy pewne funkcje są rzeczywiście niezbędne, czy można je wyeliminować bez utraty wartości?
• Jakie będą konsekwencje wyeliminowania pewnych elementów lub komponentów rozwiązania?
• Czy usunięcie pewnych cech sprawi, że produkt będzie bardziej intuicyjny lub łatwiejszy w użyciu?
• Jakie elementy produktu można usunąć, aby zminimalizować koszty produkcji?
• Czy eliminacja pewnych etapów procesu może przyspieszyć przebieg procesu?
• Czy rozwiązanie można podzielić na różne części?

Krok 7. SCAMPER: R (Reverse/Rearrange), czyli Odwróć

Operacja siódma, ostatnia, polega na rozważeniu możliwości odwrócenia lub zmiany kolejności elementów rozwiązania (pomysłu, produktu, procesu itd.). Działanie może mieć na celu np. odkrycie nowych funkcji lub zastosowań.

A oto kilka pytań pomocniczych 🔎:

• Czy można zmienić kolejność elementów (układów, komponentów, etapów procesu itd.)?
• Czy zamiana miejscami pewnych elementów rozwiązania może poprawić jego użyteczność?
• Jakie inne korzyści można uzyskać, przestawiając elementy?
• Czy można odwrócić kolejność elementów lub etapów procesu? Jakie będą tego konsekwencje?
• Czy zmiana kolejności działań może przynieść korzyści w zakresie wydajności lub efektywności?
• Czy odwrócenie kolejności może skrócić czas produkcji lub obniżyć koszty?
• Jak zmiana kolejności etapów w procesie produkcyjnym może poprawić wydajność?
• Co stałoby się, gdyby zastosować odbicie lustrzane?

Nota finalis 

 Uwaga! Pamiętaj, że żadna technika kreatywnego myślenia nie zastąpi holistycznego programu zarządzania kreatywnością w organizacji. Kreatywni jesteśmy codziennie, w różnych porach dnia, a nie tylko w czasie organizowanych doraźnie spotkań i warsztatów. Poszczególne elementy systemu zarządzania kreatywnością (np. ludzie, procesy, niematerialne i materialne środowisko pracy) powinny wzajemnie się wspierać, pobudzając aktywność twórczą zespołów, także w sytuacjach całkiem nieformalnych i spontanicznych.

Poznaj szerszy kontekst:

  Dowiedz się więcej na temat technik kreatywnego myślenia.

  Dowiedz się więcej na temat procesu kreatywności.

  Dowiedz się więcej na temat klimatu dla kreatywności.

  Dowiedz się więcej na temat motywowania do zachowań kreatywnych.

  Dowiedz się więcej na temat cech osób kreatywnych. 

  Dowiedz się więcej na temat burzy mózgów oraz dobrych praktyk brainstormingu.

  Dowiedz się więcej na temat typologii kreatywnych pomysłów.

  Dowiedz się więcej na temat kreatywności zespołu.  

Referencje / References:

Eberle, B. (1996), Scamper on: Games for imagination development, Prufrock Press Inc.