Kreatywność a innowacja – co różni te pojęcia? Czym jest innowacja i dlaczego nie jest tożsama z kreatywnością? Czy innowacja potrzebuje kreatywności? Czy kreatywne pomysły są innowacyjne? Jakie są różnice pomiędzy działaniami o charakterze twórczym, generatywnym, a działaniami, które przyczyniają się do rozwoju i komercjalizacji innowacji? W artykule odpowiemy na te wszystkie pytania, pokazując m.in. napięcia jakie towarzyszą kohabitacji obu zjawisk w ramach jednego procesu tworzenia innowacji.

Co odróżnia kreatywność od innowacji?

Z filozoficznego punktu widzenia pomysły są czystymi ideami, które istnieją wyłącznie w sferze koncepcyjnej – to immaterialne byty. Możemy je utrwalić, np. w formie notatki, rysunku, nagrania, równania itd. Jednak nie spowoduje to zmiany ich ontologicznego statusu. Gdy pomysł zostaje urzeczywistniony, czysta idea znajduje swoje odwzorowanie (swój cień, jakby ujął to Platon) w sferze świata rzeczywistego. Owo odwzorowanie idei jest już bytem przynależnym do sfery empirii – można go doświadczyć, poczuć, spróbować, wysłuchać itd. Granica między tymi dwoma sferami jest zazwyczaj uznawana za linię demarkacyjną między kreatywnością a innowacją. Ale zacznijmy od początku.

Kreatywność a innowacja: czym jest kreatywność?

Aby zrozumieć, jaka jest różnica między kreatywnością a innowacją musimy dokładnie wyjaśnić oba pojęcia. Zacznijmy od definicji kreatywności, na temat której pisaliśmy już kilkukrotnie w innych miejscach, np. tutaj i tutaj. Zgodnie z tzw. Standardową definicją kreatywności (Runco i Jaeger, 2012), za twórczy uznaj się taki wytwór procesu twórczości, który jest jednocześnie nowy i użyteczny. Jeżeli wytwór nie jest oryginalny, jest konwencjonalny, powszechny. Jeżeli natomiast wytwór jest oryginalny, ale nie jest także użyteczny, może równie dobrze być bezwartościowym rezultatem całkowicie przypadkowego (stochastycznego) procesu, np. malunkiem dziecka, przypadkową koincydencją, akcydentalnym zdarzeniem.

Co może być wytworem kreatywności? 

Kreatywny wytwór jest rezultatem generatywnych procesów kreatywnego myślenia (np. myślenia dywergencyjnego) – wynikiem kreatywności człowieka i/lub maszyny. Kreatywnym wytworem może być m.in. pomysł, idea, koncepcja, rozwiązanie, hipoteza, ale także dzieło sztuki, np. manuskrypt książki lub zapis nutowy utworu muzycznego. W kontekście organizacji będziemy zapewne częściej mówić o pomysłach oraz rozwiązaniach, niż o pracach artystycznych, np. o pomysłach na nowe produkty lub o koncepcjach usprawnienia procesów pracy.

Pomysły są już wymyślone, co dalej?

Proces kreatywności nie kończy się na etapie ideacji – generatywnym. Kreatywne pomysły podlegają jeszcze procesom ewaluacji – oceny i selekcji; ich celem jest zidentyfikowanie tych koncepcji, które są najbardziej wartościowe – które posiadają potencjał rozwojowy. Niektóre pomysły są odrzucane, ponieważ nie spełniają określonych wymagań, inne są jeszcze udoskonalane;  ostatecznie niewielka grupa pomysłów przechodzi do kolejnego etapu procesu kreatywności – walidacji. Na etapie walidacji sprawdzane będzie empirycznie, na ile wytypowany pomysł jest użyteczny w praktyce, np. rozwiązuje określony problem. W tym celu w organizacjach wykonuje się różnorodne eksperymenty, np. tworzy prototypy produktu oraz przeprowadza badania na grupach potencjalnych użytkowników produktu. Ostatecznie, gdy pomysł zostanie uznany za trafny, może zostać wdrożony w organizacji lub skomercjalizowany, czyli wprowadzony na rynek. Powstaje zatem pytanie, w którym miejscu tego złożonego procesu kończy się kreatywność a zaczyna innowacja?

Więcej na temat procesu kreatywności preczytasz tutaj. 

Kreatywność a innowacja: Czym jest innowacja?

Zastanówmy się teraz czym jest innowacja. Wprowadzenie teorii innowacji do nauk ekonomicznych przypisuje się austriackiemu ekonomiście, Josephowi Schumpeterowi (1911). Schumpeter wierzył, że innowacje, tj. nowe kombinacje czynników produkcji, są motorem wzrostu gospodarczego, źródłem „twórczej destrukcji” (creative destruction). 

Współcześnie, przynajmniej w celach naukowych, rekomendowana jest definicja innowacji zaproponowana przez specjalistów OECD w Podręczniku Oslo (2018):

Innowacja to nowy lub ulepszony produkt lub proces (lub ich połączenie), który różni się znacząco od poprzednich produktów lub procesów danej jednostki i który został udostępniony potencjalnym użytkownikom (produkt) lub wprowadzony do użytku przez jednostkę (proces) (OECD, 2018).

Jak widać, definicja innowacji OECD nie wspomina o kreatywności bądź twórczych pomysłach. Sięgnijmy zatem po literaturę z obszaru twórczości w organizacji, która wyraźnie rozróżnia pojęcia kreatywności i innowacji. 

Jakie są różnice między kreatywnością a innowacją?

W literaturze z obszaru kreatywności przyjmuje się najczęściej, że innowacja to skuteczna implementacja twórczych pomysłów w organizacji (Amabile i in., 1996), nowe zastosowanie i wdrażanie pomysłów przez grupy w kontekście organizacji (O’Shea i Buckley, 2007). Zgodnie z definicją Teresy Amabile, jedną z najczęściej przytaczanych, innowacja zaczyna się tam, gdzie kończy kreatywność, tj. na etapie wprowadzania kreatywnych pomysłów w życie. Oznacza to, że innowacja jest nadbudowana na fundamencie kreatywności, tj. na nowatorskich i użytecznych pomysłach, które stanowią zaczyn, rdzeń oraz esencję innowacji. Innowacja absorbuje twórczy substrat, tj. kreatywne pomysły, wytworzony dzięki procesom generatywnym, przetwarza go w realny produkt, dogłębnie eksploatując, a następnie dyskontuje jego wartość. Wydaje się zatem, że domeną kreatywności są działania generatywne, związane z wymyślaniem twórczych rozwiązań i koncepcji, natomiast domeną innowacji działania o charakterze aplikacyjnym – wdrożeniowym. Czy oznacza to, że obie grupy działań są w organizacjach ściśle od siebie separowane?

Podejście integrujące: Proces tworzenia innowacji

Niekoniecznie. Wielu włącza twórczość (kreatywność) w obszar innowacji, uznając, że jest to jeden proces tworzenia innowacji złożony z dwóch systemowo i symbiotycznie związanych ze sobą faz – (i) fazy generatywnej i (ii) fazy wdrożeniowej (Anderson i in., 2014). W taki właśnie sposób definiują innowację m.in. Joe Tidd oraz John Bessant (2021):

Innowacja to proces przekształcania możliwości w nowe pomysły i wprowadzania ich do szeroko stosowanej praktyki (Tidd i Bessant, 2021).

Takie holistyczne podejście bywa uznawane za bardziej efektywne z punktu widzenia zarządzania procesem. Należy jednak pamiętać, że kreatywność i innowacją są do pewnego stopnia antytezami, mają odmienne cele oraz potrzeby (Bledow i in., 2009; Sońta-Drączkowska i Wyrozębski, 2018). Jest to problem często poruszany w ramach tzw. teorii oburęczności (Ambidexterity theory). Spójrzmy na poniższe przykłądy: 

• ≠ Kreatywność jest oparta na 🎶 improwizacji, luźnych strukturach i elastycznych procesach; innowacja wymaga większej dyscypliny oraz sprecyzowanych rutyn, procesów i struktur.
• ≠ Kreatywność wzrasta w 🎭 kulturach miękkich, opartych na 🕊 autonomii i 🗣 twórczej debacie; innowacja potrzebuje większego rygoru i kontroli.
• ≠ Kreatywność jest ukierunkowana na 🎨 tworzenie różnorodności – bogactwa twórczych alternatyw; innowacja ma na celu ograniczanie różnorodności – eliminowanie nadmiaru.
• ≠ Kreatywność wymaga 🤔 refleksyjności, 🕐 czasu, 💭 zastanowienia; innowacja jest ukierunkowana na wydajność, oszczędność, pośpiech w realizacji zadań i celów.

Poniżej pokazano, jakie działania mogą zachodzić w fazie generatywnej oraz fazie aplikacyjnej procesu tworzenia innowacji.

Faza generatywna (kreatywność) (przykładowe działania):

1. Poszukiwanie szans (np. niezaspokojonych potrzeb konsumentów itd.).
2. Generowanie rozwiązań (np. pomysłów na produkt itd.).
3. Ocena rozwiązań (np. ocena koncepcji produktu ze względu na przyjęte kryteria itd.).
4. Selekcja rozwiązań (np. wybór jednej lub więcej koncepcji produktu).
5. Walidowanie rozwiązań (np.. czy koncepcja spełnia oczekiwania konsumentów).

Faza  aplikacyjna (innowacja) (przykładowe działania):

1. Business Case produktu (np. szacowanie opłacalności wprowadzenia na rynek).
2. Rozwój produktu (np. dopracowywanie kwestii projektowych, technicznych itd.).
3. Produkcja (np. dopracowywanie kwestii produkcyjnych, rozpoczęcie produkcji itd.).
4. Strategia (np. opracowanie strategii dystrybucji, cenowej, reklamy itd.).
5. Wprowadzenie produktu na rynek, zarządzanie cyklem życia produktu itd.

Kreatywność a innowacja: czy innowacja potrzebuje kreatywności?

Zastanówmy się teraz czy innowacja potrzebuje kreatywności. Jak ujął to Tony Davila (2012), tworząc innowację dokonujemy transformacji twórczych idei w komercyjne realia. Innowacja jest zatem nadbudowana na fundamencie twórczych pomysłów, które stanowią zaczyn, rdzeń oraz esencję wszelkiej innowacji. Innowacja pozbawiona kreatywności nie jest innowacją, jest działaniem wybitnie odtwórczym – rutynowym powtarzaniem tego, co dobrze znane. Jednak nie każda innowacja bezwzględnie wymaga pomysłów awangardowych czy rewolucyjnych. Zmiana opakowania szamponu do włosów też może zostać uznana za innowację, chociaż raczej o inkrementalnym niż radykalnym / dysruptywnym charakterze. Chyba, że opakowanie jest… z mydła! 

Kreatywność a Fuzzy Front End innowacji

Kreatywność jest przede wszystkim potrzebna na wczesnych etapach procesu tworzenia innowacji (Olszewski, 2022), w fazie, która w literaturze nazywana jest niekiedy Front End of Innovation (Koen i in., 2001) bądź Fuzzy Front End (Kim i Wilemon, 2002).

Fuzzy Front End (FFE) to wczesna faza procesu innowacji, podczas której tworzone i oceniane są pomysły, formułowane potencjalne koncepcje oraz planowany (wstępnie) dalszy rozwój produktu (Chamakiotis i in., 2020); to czasokres między momentem, w którym możliwość rozwoju nowego produktu jest po raz pierwszy rozpatrywana, a momentem, gdy poddany ocenie pomysł na nowy produkt jest gotowy, aby przejść do etapu sformalizowanego procesu rozwoju (Kim i Wilemon, 2002).

Wyrażenie „fuzzy” (pol. niewyraźny) stosuje się ze względu na charakter działań podejmowanych na tym etapie tworzenia innowacji:

W trakcie ewolucyjnego procesu budowania, burzenia, łączenia, kształtowania, modyfikowania i unowocześniania powstają, są rozwijane i dojrzewają pomysły na nowe produkty i procesy, a każdy z nich – w czasie jego rozpatrywania, badania, omawiania i rozwoju – może być poddawany wielu iteracyjnym zmianom (Koen i in., 2001).

Faza FFE poprzedza bardziej sformalizowane etapy procesu tworzenia innowacji, a naukowcy jednogłośnie uznają, że ma ona istotny wpływ na przyszłość rozwijanych rozwiązań, np. produktów (Henard i Szymanski, 2001; O’Brien, 2020). 

Czy kreatywność jest potrzebna w fazie aplikacyjnej procesu tworzenia innowacji?

No dobrze, ale skoro obie fazy (generatywna i aplikacyjna) są niekiedy rozdzielane, pojawia się oczywiste pytanie, czy w fazie aplikacyjnej procesu tworzenia innowacji niezbędne jest kreatywne myślenie? Czy wdrażanie pomysłów wymaga kreatywności? Czy rozwój i komercjalizacja innowacji potrzebuje kreatywnych pomysłów? Otóż tak, zarówno badania własne autora tego artykułu (Olszewski, 2021), jak i ustalenia innych naukowców wskazują dość jednoznacznie, że kreatywność jest wykorzystywana na przestrzeni całego cyklu życia projektu (Rosing i in., 2018). Innowacja potrzebuje nowatorskiego myślenia nie tylko na etapie generowania i selekcji pomysłów, ale także na kolejnych etapach procesu tworzenia innowacji, także tych związanych z rozwojem, testowaniem i komercjalizacją innowacyjnego produktu.  

W tym kontekście polski naukowiec, Marek Brzeziński (2009), wprowadził interesujące rozróżnienie na:

• kreatywność koncepcyjną, tj. kreatywność niezbędną przy opracowywaniu nowych produktów, metod, koncepcji itd.,
• kreatywność operacyjną, tj. kreatywność konieczną przy wariantowaniu, wyborze i wdrażaniu wytworów kreatywności koncepcyjnej do praktyki oraz ich weryfikowania.

Zależność między innowacją, kreatywnością koncepcyjną oraz kreatywnością operacyjną prezentuje poniższy rysunek: 

Nawet jeżeli oba rodzaje kreatywności korzystają z tych samych zasobów poznawczych człowieka, rozróżnienie to jest użyteczne i wprowadza pewien porządek semantyczny.

Wskazówki praktyczne / Implications

W artykule odpowiedzieliśmy na pytanie jakie są różnice między kreatywnością a innowacją. Kreatywność związana jest tradycyjnie z wymyślaniem rozwiązań, natomiast innowacja w z wprowadzaniem ich w życie. Podejście integrujące zakłada, że działania generatywne i aplikacyjne współtworzą jeden holistyczny proces tworzenia innowacji. Ma ono wiele zalet, m.in. pozwala zarządzać całością działań eksploracyjno – eksploatacyjnych oraz poszukiwać między nimi synergii. Z drugiej jednak strony wewnętrzne sprzeczności w obszarze celów oraz potrzeb mogą prowadzić do występowania napięć i antagonizmów.

Innowacja potrzebuje kreatywności – zarówno innowacja inkrementalna, jak i radykalna, dysruptywna. Innowacja absorbuje kreatywność koncepcyjną na wejściu procesu, a następnie przetwarza czyste idee w gotowe rozwiązania, np. produkty, modele biznesowe, procesy itd., korzystając przy tym z zasobów kreatywności operacyjnej.

Wracając do metafory platońskiej jaskini, w przebiegu procesu inkubacji i dyfuzji innowacji pomysł jest rozwijany, tworzone, testowane i udoskonalane są kolejne wersje produktu, a ostatecznie gotowe rozwiązanie jest wprowadzane na rynek lub wdrażane w organizacji. Czysta idea znajduje swoje odwzorowanie w sferze bytów realnych, dostępnych empirycznie. Powstaje jedno pytanie, czy owo odwzorowanie jest dokładne? Czy innowacja jest wierną repliką kreatywnej idei, która stanowiła jej praprzyczynę? Niekoniecznie. Najczęściej jest jej zniekształconym odbiciem, migoczącym cieniem na ścianie platońskiej jaskini. Ale dlatego właśnie kreatywność jest taka ciekawa – pozwala obcować z bytami nieziemskimi, idealnymi, nie z tego świata 👻. 

Referencje / References:

Amabile, T. (1996), Creativity in context: Update to the social psychology of creativity, Westview press, Boulder.

Anderson, N., Potočnik, K., Zhou, J. (2014), Innovation and creativity in organizations: A state-of-the-science review, prospective commentary, and guiding framework, „Journal of Management”, t. 40, nr 5, s. 1297-1333.

Bledow, R., Frese,M., Anderson, N., Erez, M., Farr, J. (2009), A dialectic perspective on innovation: Conflicting demands, multiple pathways, and ambidexterity, „Industrial and Organizational Psychology”, t. 2, nr 3, s. 305-337.

Brzeziński, M. (2009), Organizacja kreatywna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Chamakiotis, P., Boukis, A., Panteli, N., Papadopoulos, T. (2020), The role of temporal coordination for the fuzzy front-end of innovation in virtual teams, „International Journal of Information Management”, t. 50, s. 182–190.

Davila, T., Epstein, M., Shelton, R. (2012), Making innovation work: How to manage it, measure it, and profit from it, FT press, New Jersey.

Henard, D., Szymanski, D. (2001), Why some new products are more successful than others, „Journal of Marketing Research”, t. 38, nr 3, s. 362-375.

Jemielniak, D., Koźmiński, A. K. (2021), Zarządzanie wiedzą, Wolters Kluwer Polska.

Kim, J., Wilemon, D. (2002), Focusing the fuzzy frontend in new product development, „R&D Management”, t. 32, nr 4, s.

Koen, P., Ajamian, G., Burkart, R., Clamen, A., Davidson, J., D’Amore, R., Elkins, C. Herald, K., Incorvia, M., Johnson, A., Karol, R., Seibert, R., Slavejkov, A., Wagner, K. (2001), Providing clarity and a common language to the “fuzzy front end”, „Research-Technology Management”, t. 44, nr 2, 46–55.

O’Brien, K. (2020), Innovation types and the search for new ideas at the fuzzy front end: Where to look and how often?, „Journal of Business Research”, t. 107, s. 13–24.

Olszewski, M. (2021), Zarządzanie kreatywnością w zespole projektowym (rozprawa doktorska), Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa.

Olszewski, M. (2022), Boosting creativity in co-creation with consumers in the fuzzy front-end of new product development: A literature review and organising framework, „e-mentor”, t. 94, nr 2, s. 36-47.

O’Shea, D., Buckley, F. (2007), Towards an integrative model of creativity and innovation in organisations: A psychological perspective, „The Irish Journal of Psychology”, t. 28, nr 3-4, s. 101-128.

Podręcznik Oslo 2018. Zalecenia dotyczące pozyskiwania, prezentowania i wykorzystywania danych z zakresu innowacji. Pomiar działalności naukowo-technicznej i innowacyjnej. Wydanie IV, Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), EUROSTAT, Warszawa.

Porter M.E. (1990), The Competitive Advantage of Nations, The Macmillan Press Ltd, London. 

Rosing, K., Bledow, R., Frese, M., Baytalskaya, N., Johnson Lascano, J., Farr, J. L. (2018), The temporal pattern of creativity and implementation in teamsv, „Journal of Occupational and Organizational Psychology”, t. 91, nr 4, s. 798-822.

Runco, M., Jaeger, G. (2012), The standard definition of creativity, „Creativity Research Journal”, t. 24, nr 1, s. 92-96.

Schumpeter J.A (1960), Teoria rozwoju gospodarczego. PWN, Warszawa.

Ścigała, M. (2016), Innowacyjność jako cecha organizacji–systematyzacja i konceptualizacja, „Zeszyty Naukowe. Organizacja i Zarządzanie/Politechnika Śląska”, t. 96, s. 193-204.

Sońta-Drączkowska, E., Wyrozębski, P. (2018), Kreatywność w zarządzaniu projektami-sprzeczność czy konieczność?, „Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów/Szkoła Główna Handlowa”, nr 162, t. 39-53.

Szpitter, A. (2013), Zarządzanie wiedzą w tworzeniu innowacji: model dojrzałości projektowej organizacji, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Tidd, J., Bessant, J. (2021), Managing innovation. Integrating Technological, Market and Organizational Change. Seven Edition, Wiley.