Mieszko Olszewski PhD na NoAutomata zdjęcie.

Sztywność poznawcza i inne przeszkody w rozwiązywaniu problemów

Czytaj w 12 min.
Autor: Mieszko Olszewski
📅 22 listopada 2023
NoAutomata.com Kreatywność w Organizacji na Linked-in logo.
Obserwuj!

Umysł uwielbia płatać nam figle. Jesteśmy podatni na liczne błędy i zniekształcenia poznawcze, które wpływają na nasze przekonania, zachowania i decyzje, ale także utrudniają rozwiązywanie problemów i stanowią poważną przeszkodę dla kreatywności, powodując usztywnienie myślenia. W artykule omówimy kilka najbardziej podstawowych przejawów sztywności poznawczej (częściej określanje mianem sztywność myślenia). Dowiesz się między innymi czym jest fiksacja funkcjonalna, inercja ideacyjna oraz efekt nastawienia, czyli Einstellung. Wyjaśnimy także na czym polegał eksperyment Dunckera, jak związać ze sobą dwa zwisające z sufitu sznurki (gdy wiszą od siebie zbyt daleko, aby można je było oba jednocześnie uchwycić), a także dlaczego latające ryby są lepsze niż UFO, jeżeli chodzi o inspirujące przykłady prezentowane w trakcie sesji burzy mózgów!

Sztywność myślenia

Zanim przejdziemy do omawiania zjawisk utrudniających twórcze myślenie, zacznijmy od wyjaśnienia najbardziej podstawowego pojęcia, czyli od sztywności myślenia. Jak wskazuje Edward Nęcka, 💡 sztywność myślenia (rigidity of thought) to utrzymywanie się przeświadczenia, postawy lub sposobu działania, mimo zmiany warunków i braku ich dalszej przydatności. Innymi słowy, parafrazując słowa Alberta Einsteina, jest to przejaw szaleństwa naszego umysłu – automatycznie uruchamiamy te same schematy i skrypty poznawcze oczekując identycznych rezultatów w różnych kontekstach.

Sztywność myślenia jest czynnikiem przeszkadzającym w zmianie reprezentacji problemu (redefinicji) – jest to przeszkoda szczególnie dotkliwa w przypadku problemów wymagających wglądu (insight problems), które z definicji wymagają przełamania narzucającego się, błędnego schematu. Sztywność myślenia występuje pod warunkiem wcześniejszego utrwalenia się jakiegoś wzorca postępowania (postawy, schematu albo skryptu poznawczego), uruchamianego w sytuacji problemowej (Nęcka i in., 2020).

Wyróżnia się trzy rodzaje sztywności poznawczej: (a) związaną z nawykiem, która polega na nawykowym uruchomieniu szybkiej i dobrze utrwalonej, ale niedopasowanej do sytuacji reakcji; (b) związaną z restrukturyzacją sytuacji problemowej, która polega na trudności w reorganizacji dostępnych danych w celu ich ponownego zestawienia; (c) związaną z generowaniem różnorodnych rozwiązań, która jest związana z niemożnością generowania wielu różnorodnych rozwiązań (Nęcka i in., 2020).

W literaturze anglojęzycznej, zamiast wyrażenia sztywność myślenia, znacznie częściej można napotkać pojęcie fiksacji mentalnej (mental fixation), która jest definiowana – znacznie szerzej niż tzw. fiksacja funkcjonalna, o której niżej – jako coś, co blokuje lub utrudnia pomyślne ukończenie operacji poznawczych związanych m.in. z zapamiętywaniem, rozwiązywaniem problemów lub generowaniem kreatywnych pomysłów (Smith, 2003).

Sztywność myślenia: Fiksacja funkcjonalna

Fiksacja funkcjonalna (functional fixedness) to nieumiejętność oderwania się od typowych funkcji pełnionych przez obiekty; niezdolność do używania obiektów inaczej niż standardowo (Nęcka i in., 2020). Przykładowo, fortepian może służyć także jako stół do ping-ponga, skrytka lub schowek, akwarium, podium dla eksponatu muzealnego itd. – wystarczy tylko dostrzec te nietypowe możliwości, afordancje – uświadomione możliwości działania (Norman, 1988), co niekiedy bywa dość trudne i wymaga znacznego wysiłku intelektualnego. Przykładami, które w literaturze przedmiotu najczęściej ilustrują zjawisko fiksacji funkcjonalnej jest klasyczny problem umocowania świecy, tzw. eksperyment Dunckera (1945), oraz problem dwóch sznurków Maiera (1931).

Fiksacja funkcjonalna – opis eksperymentu: problem świecy Dunckera

Uczestnicy eksperymentu otrzymali zestaw przedmiotów: świecę, pudełko na pinezki, pinezki oraz zapałki. Zadanie polegało na przymocowaniu świecy do drzwi w ten sposób, aby wosk nie zabrudził podłogi. Duncker zastosował trzy warunki prezentacji wymienionych przedmiotów:

Warunek 1: Przedmioty zostały wymieszane z innymi przedmiotami – chodziło o „ukrycie” przedmiotów istotnych pośród innych, zupełnie nie przydatnych (celem było wprowadzenie dodatkowego szumu informacyjnego);

Warunek 2: Przedmioty zostały zaprezentowane tak, jak na ilustracji po lewej stronie na rysunku poniżej, tj. pinezki umieszczono w pudełku (celem było wzbudzenie reprezentacji pudełka w jego typowej funkcji – pojemnika na pinezki);

Warunek 3: Przedmioty zostały zaprezentowane jak na ilustracji pośrodku na rysunku poniżej, tj. pinezki umieszczono poza pudełkiem.

Rozwiązanie problemu polegało oczywiście na pionowym ustawieniu świecy w pudełku,  a następnie przypięciu go do drzwi przy użyciu pinezek – tak jak na ostatniej ilustracji na rysunku poniżej. Chodziło zatem o przezwyciężanie nawyku traktowania pudełka jako pojemnika. Wyniki badania – mimo niewielkiej próby – były zaskakujące. Okazało się, że zastosowana manipulacja eksperymentalna, tj. szum informacyjny (warunek pierwszy) oraz wzbudzanie reprezentacji w jego typowej funkcji (warunek drugi) znacznie wzmagały fiksację funkcjonalną. W pierwszym warunku tylko jedna na siedem osób badanych rozwiązała problem, w warunku drugim – trzy osoby, a w trzecim – wszystkie (Nęcka i in., 2020; Strelau, 2007).

Fiksacja funkcjonalna opis świecy dunckera ilustracja
Ilustracja 1. Fiksacja funkcjonalna: problem świecy Dunckera.

Fiksacja funkcjonalna – opis eksperymentu: problem dwóch sznurków Maiera

Zadaniem uczestników eksperymentu było związanie ze sobą dwóch sznurków zwisających z sufitu. Trudność polegała na tym, że sznurki wisiały zbyt daleko od siebie, aby badany mógł uchwycić oba z nich jednocześnie. Problem można było rozwiązać zawieszając na jednym ze sznurków kombinerki i wprawiając je w ruch wahadłowy. Jak się okazało, jedynie 39.3% spośród 61 uczestników eksperymentu rozwiązało zadanie bez pomocy prowadzącego badanie. Z pozostałych osób, jedynie 37,7% rozwiązało zadanie po otrzymaniu wskazówki, że problem może być rozwiązany przy użyciu kombinerek lub w postaci przypadkowego wprowadzenia sznurka w ruch wahadłowy. 23% uczestników eksperymentu nie było w stanie rozwiązać problemu pomimo otrzymania obu wskazówek. Należy zaznaczyć, że badani mieli możliwość wielokrotnego podejścia do zadania (Landrum, 1990).

Efekt nastawienia, czyli Einstellung

Efekt nastawienia (Einstellung, mental set effect) lub efekt mechanizacji myślenia (mechanization of thought) to schematyczne podejście do problemu, zgodne z wcześniej wytworzonym sposobem jego reprezentacji lub utrwaloną procedurą poszukiwania rozwiązania. Skutki transferu uprzednich doświadczeń są negatywne, gdy struktura głęboka problemów jest różna. Nastawienie może zniekształcać każdy z elementów definicyjnych problemu: dane początkowe, cel, operatory i ograniczenia (Nęcka i in., 2020).

  • 📌 Zniekształcenie danych początkowych polega na ignorowaniu lub przecenianiu niektórych danych.
  • 📌 Zniekształcenie celu polega na niewłaściwej reprezentacji celu.
  • 📌; sztywność myślenia - zniekształcenie operatorów Zniekształcenie operatorów polega na preferowaniu tylko niektórych sposobów przekształcania stanów wiedzy.
  • 📌; Sztywność myślenia - zniekształcenie ograniczeń Zniekształcenie ograniczeń polega na ignorowaniu pewnych warunków albo przyjmowaniu dodatkowych, nieuprawnionych założeń 

Źródłem mechanizacji myślenia jest m.in. ekonomia działania poznawczego, która przejawia się w tym, że wygodniej nam stosować ten sam „klucz” (tj. pewne rozwiązanie, algorytm, schemat działania) do wszystkich instancji danej klasy problemów, tj. całej kategorii problemów, których charakter ze względu na przyjęte kryteria jest zbliżony. Algorytm, który na podstawie przeszłych doświadczeń został uznany za skuteczny i efektywny, będzie preferowany w przypadku kolejnych instancji danej klasy problemów. Tymczasem podobieństwo powierzchniowe problemów bywa niekiedy złudne – problemy mogą wydawać się do siebie podobne, ale posiadać całkowicie różną strukturę głęboką, związaną z głębokim, abstrakcyjnym sensem. W takim przypadku zastosowany algorytm będzie rozwiązaniem suboptymalnym; wpadliśmy w pułapkę, którą zastawił na nas nasz umysł i jego poznawcza sztywność – sztywność myślenia. Zilustrujmy to przykładem.

Efekt nastawienia – opis eksperymentu: problem trzech dzbanów Luchinsa

Na stole stoją trzy dzbanki, A, B i C, o pojemności – odpowiednio – 18, 43 i 10 jednostek wody. Zadanie polega na odmierzaniu 5 jednostek wody, przy pomocy wspomnianych trzech dzbanów. Rozwiązanie zadania daje się opisać prostą formułą matematyczną: B – A – 2C, czyli 43 jednostki wody minus 18 jednostek wody minus 2 raz 10 jednostek wody równa się 5 jednostek wody. Luchins prezentował osobom badanym serię takich zadań, z których wszystkie można było rozwiązań przy wykorzystaniu tej właśnie jednej i „uniwersalnej” formuły matematycznej. Następnie, uczestnikom eksperymentu podawano zbliżone zadanie, jednak o nieco odmiennej strukturze głębokiej. Takie zadanie mogło przykładowo polegać np. na odmierzeniu 20 jednostek wody przy pomocy dzbanów A, B i C o pojemności – odpowiednio – 23 49 i 3 jednostek wody. Zadanie to można rozwiązać na dwa sposoby: albo stosując wskazaną formułę (B – A – 2C) , albo w znacznie prostszy sposób: według wzoru A + C. Okazywało się, że zdecydowana większość badanych miała kłopot z przełamywaniem wytworzonego nastawienia – w sposób mechaniczny dokonywali oni transferu uprzednich doświadczeń, pomimo, iż głęboka struktura obu zadań była nieco odmiana (Nęcka i in., 2020; Strelau, 2007; Luchins i Luchins, 1959).

Sztywność myślenia: Ukryte założenia

Ukryte założenia (implicit assumptions) to założenia przyjmowane w przebiegu rozwiązywania problemu w sposób całkowicie automatyczny – osoba rozwiązująca problem nie jest świadoma przyjętych założeń (Smith, 2003). Błędne założenia blokują lub utrudniają operacje poznawcze, a ponieważ są one nieuświadomione, podstawowa trudność polega na ich dostrzeżeniu.

Ukryte założenia zakłócają generowanie oryginalnych, kreatywnych rozwiązań, które w innym wypadku – w sytuacji ich braku – byłyby zdecydowanie łatwiej dostępne. Przykładowo, jeszcze do niedawna wielu producentów preparatów do medycyny estetycznej zakładało, że ich klientami są wyłącznie kobiety. Firmy te nie uwzględniały w ogóle możliwości stworzenia linii preparatów wyłącznie dla mężczyzn. Współcześnie, w większości krajów na zachodzie i południu Europy z zabiegów medycyny estetycznej korzystają w tym samym stopniu zarówno kobiety, jak i mężczyźni (źródło). W odniesieniu do rozwiązywania problemów zjawisko ukrytych założeń ilustruje się najczęściej tzw. problemem dziewięciu kropek.

Ukryte założenia – opis eksperymentu: problem dziewięciu kropek

Zadanie polega na połączeniu dziewięciu kropek przy pomocy czterech linii prostych, bez odrywania długopisu od powierzchni kartki papieru (rysunek po lewej stronie). Okazuje się, że mamy skłonność do przyjmowania ukrytego założenia, że linie proste mogą być nanoszone jedynie wewnątrz nieistniejącego pudełka-kwadratu tworzonego przez 8 zewnętrznych kropek. W rzeczywistości, rozwiązanie problemu (rysunek po prawej stronie) jest niezwykle proste, chociaż wymaga pewnej giętkości myślenia – dosłownie „myślenia poza pudełkiem”, czyli out-of-the box (Lu i in., 2019).

Problem dziewięciu kropek - ilustracja.
Ilustracja 2. Ukryte założenia: problem dziewięciu kropek.

Sztywność myślenia: Efekt zgodności

Efekt zgodności (conformity effect) to skłonność do nieświadomego włączania w substancję (treść i formę) wytwarzanych pomysłów cech widocznych na zaprezentowanych wcześniej przykładach (Smith i in., 1993) – a blind adherence to a set f ideas or concepts limiting the output of conceptual design (Jansson i Smith, 1991). Innymi słowy, pomysły zarejestrowane w niedalekiej przeszłości mogą blokować lub ograniczać kreatywność pomysłów generowanych w najbliższej przyszłości. Jeżeli planujesz pobudzić twórczy talent uczestników kreatywnego warsztatu prezentując inspirujące przykłady, musisz liczyć się z efektem nieuświadomionego naśladownictwa – jest to koszt, który należy uwzględnić definiując założenia i projektując przebieg warsztatu. Efekt zgodności został potwierdzony w bardzo wielu badaniach eksperymentalnych (Smith i in., 1993; Jansson i Smith, 1991; Ward, 1994). To kolejny przykład zjawiska, którego źródłem jest sztywność myślenia.

Przykład: uczestników serii eksperymentów (Smith i in., 1993) poproszono o wykonanie dwóch zadań, które polegały na: a) narysowaniu jak największej liczby nowych i różnorodnych stworzeń, które mogłyby zamieszkać odległą planetę podobną do Ziemi, b) narysowaniu jak największej liczby projektów całkiem nowych i różnorodnych zabawek dla dzieci. Następnie grupom badanym przedstawiono – jako inspirację – po trzy „inspirujące” przykłady stworzeń i zabawek (oczywiście, w grupach kontrolnych nie przedstawiono takich przykładów).

Zastosowano trzy warunki eksperymentalne:

Warunek I: przykłady zostały zaprezentowane tuż przed rozpoczęciem zadaniem.

Warunek II: przykłady zostały zaprezentowane około 23 minuty przed rozpoczęciem zadaniem

Warunek III: przykłady zostały zaprezentowane tuż przed rozpoczęciem zadaniem, jednak uczestnicy zostali poproszeni o:

(a) narysowanie pomysłów możliwie zbliżonych do zaprezentowanych przykładów,

(b) narysowanie pomysłów możliwie różnych od zaprezentowanych przykładów.

Zgodnie z przewidywaniami, w przypadku każdego z powyższych warunków, uczestnicy, którzy zostali wystawieni na działanie dodatkowego bodźca w postaci przykładów, byli istotnie bardziej skłonni do uwzględniania ich charakterystycznych właściwości, nawet wtedy, gdy zostali poproszeni o przygotowanie wyobrażeń „tak różnych, jak jest to możliwie”; efekt zgodności nasilił się oczywiście, gdy uczestnicy zostali poproszeni o narysowanie pomysłów możliwie podobnych do zaprezentowanych przykładów.

Rozwiązanie: wedle najnowszych badań, aby przełamać efekt zgodności i sztywność myślenia, prezentowane w przebiegu twórczego działania przykłady powinny podważać podstawowe założenia lub schematy poznawcze (Okada i Ishibashi, 2017; Ward, 2017). Przykładowo, jeżeli celem kreatywnego warsztatu jest stworzenie projektu latającej machiny, lepiej jest zaprezentować inspirujące wizualizacje lewitujących bananów, fruwających książek lub latających ryb (ilustracja poniżej), niż zdjęcia nawet najbardziej wymyślnych maszyn, które z definicji wznoszą się w powietrze takich, jak np. samolot, balon, czy nawet UFO.

Sztywność myślenia i efekt zgodności - latająca ryba
Ilustracja 3. Efekt zgodności: latająca ryba.

Sztywność myślenia: Interferencja proaktywna

Interferencja proaktywna (proactive interference) to zakłócenie procesu nabywania, utrwalania albo przechowywania nowej wiedzy, wywołane wiedzą wcześniej nabytą, o ile między tymi dwoma rodzajami wiedzy występuje jakiś związek. Odkrywca tego efektu, Hugo Munsterberg, zauważył, że kiedy zmienił kieszeń, w której przechowywał swój zegarek, chcąc sprawdzić, która jest godzina, wciąż sięgał do nieodpowiedniej kieszeni. Była to kieszeń, w której wcześniej przez lata trzymał ów zegarek (Nęcka i in., 2020).

W literaturze z obszaru kreatywności zjawisko interferencji proaktywnej jest odnoszone do tzw. efektu blokowania pamięci (memory-blocking effect). Jest to trudność w uzupełnienia fragmentów danego słowa po ekspozycji na słowo o bardzo podobnym brzmieniu i strukturze ortograficznej. Zilustrujmy to przykładem (Smith i Tindell, 1997).

Przykład: uczestnicy badania zostali poproszeni o uzupełnienie pewnego słowa, np.:

      1. A _ L _ _ G Y [poprawna odpowiedź to ALLERGY]

      1. D_ _N I T Y [poprawna odpowiedź to DIGNITY]

    W grupie eksperymentalnej zastosowano poprzedzanie negatywne w postaci słowa ANALOGY (dla przypadku słowa ALLERGY) lub DENSITY (dla przypadku słowa DIGNITY). Poprzedzanie negatywne (negative priming) to utrudnienie w przetwarzaniu bodźca docelowego w wyniku uprzedniego działania bodźca poprzedzającego (prymy), które może się przejawiać w wydłużeniu czasu reakcji lub w zwiększeniu błędu (Nęcka i in., 2020). Innymi słowy, uczestnicy badania w grupie eksperymentalnej mieli za zadanie zapoznać się z prymami (słowami, mającymi na celu zakłócenie odtwarzania poprawnej informacji) zanim mogli rozwiązać zadanie właściwe. Słowa prezentowane w grupie kontrolnej były oczywiście niezwiązane ze słowami stanowiącymi przedmiot testu uzupełniania fragmentów słów – było to m.in. słowo URGENCY. W wyniku przeprowadzonej serii siedmiu podobnych eksperymentów okazało się, że uczestnicy badania w grupie eksperymentalnej mieli problem z poprawnym wykonaniem zadania, nawet wtedy, gdy zostali poinformowani o blokującym działaniu prymy w poprzedzaniu negatywnym i poproszeni, aby w miarę możliwości tych słów nie zapamiętywali (Smith i Tindell, 1997; Koppel i Storm, 2012; Lustig i Hasher, 2001; Leynes i in., 2008).

    Sztywność myślenia: Inercja ideacyjna

    Inercja ideacyjna (ideational inertia) to obserwowane w twórczym rozwiązywaniu problemów usztywnienie się na jednym rodzaju generowanych rozwiązań; to wytwarzanie kolejnych odmian tego samego kreatywnego pomysłu lub skojarzenia (Nęcka i in., 2020; Cattell i Tiner, 1949). Innymi słowy, jest to krążenie wokół jednego skojarzenia czy pomysłu i wytwarzaniu jego licznych, ale jednorodnych mutacji. Dla zilustrowania zjawiska posłużymy się przykładem w postaci serii trzech obrazów Pieta Mondriana – jednego z głównych prekursorów abstrakcjonizmu i twórcy kierunku zwanego neoplastycyzmem – pozostawiając Czytelnikowi odpowiedź na następujące pytanie – czy podobieństwo obrazów jest przejawem inercji ideacyjnej, czy jest to inercja wyłącznie pozorna?

    Piet_Mondrian_trzy_kreatywne_obrazy
    Ilustracja 4. Trzy abstrakcyjne kompozycje, Piet Mondrian.

    Wskazówki praktyczne / Implications

    W artykule omówiono kilka najbardziej podstawowych przejawów sztywności poznawczej – zjawisk, których źródłem jest sztywność myślenia, a które mają negatywny wpływ na kreatywność i pomysłowość człowieka. W tym miejscu narzuca się oczywiste pytanie, w jaki sposób można uniknąć, a przynajmniej osłabić niekorzystne skutki działania przeszkód w rozwiązywaniu problemów wymagających wglądu i kreatywności? Temat ten jest jednak bardzo obszerny i zasługuje na osobne opracowanie. Tutaj zwrócimy jedynie uwagę na następujące sposoby – będą to nasze wskazówki praktyczne:

      • 💡 Uważaj w jaki sposób moderujesz twórczą pracę zespołu – wszystkie prezentowane przykłady, pomysły i informacje mogą przekierować myślenie uczestników warsztatu na określone, ale nie zawsze pożądane tory, z których zawrócić będzie już bardzo trudno.
      • 💡; Sztywność myślenia a burza mózgów - punkt Pamiętaj, że usztywnienie poznawcze może wystąpić także w trakcie sesji burzy mózgów – w wyniku ekspozycji na pomysły innych uczestników, a także w rezultacie wzbudzania określonych reprezentacji poznawczych w przebiegu rozmowy (a nie wzbudzania innych). Dlatego warto uzupełniać pracę zespołu o indywidualną burzę mózgów (silent brainstorm), która polega na wymyślaniu pomysłów samodzielnie, nie wchodząc w interakcje z pozostałymi uczestnikami sesji. Pomoże to przełamać sztywność myślenia u uczesntników i wygenerować bardziej twórcze idee. Na temat dobrych praktyk brainstormingu przeczytasz więcej tutaj.
      • 💡; przerwa inkubacyjna osłabia sztywność poznawczą W trakcie pracy twórczej rób przerwy, możliwie długie – przerwa sprzyja inkubacji, jest okazją do regeneracji zasobów poznawczych, pozwala złagodzić niektóre przejawy fiksacji mentalnej (Koppel i Storm, 2014; Smith, 2003) – o tym dlaczego warto robić przerwę w trakcie twórczego działania przeczytasz tutaj.
      • 💡; sztywność myślenia jako efekt ograniczonej wiedzy Pamiętaj, aby nieustannie poszerzać swoją wiedzę na temat heurystyk i reguł poprawnego myślenia, a także na temat innych zjawisk, które wyzwalają poznawcze blokady kreatywności oraz sztywność myślenia (Strelau, 2007).

      Referencje / References:

      Cattell, R. B., Tiner, L. G. (1949), The varieties of structural rigidity, „Journal of Personality”, t. 17, s. 321–341.

      Jansson, D. G., Smith, S. M. (1991), Design fixation, „Design studies”, t. 12, nr 1, s. 3-11.

      Koppel, R. H., Storm, B. C. (2012), Unblocking memory through directed forgetting, „Journal of Cognitive Psychology”, t. 24, nr 8, s. 901-907.

      Koppel, R. H., Storm, B. C. (2014), Escaping mental fixation: Incubation and inhibition in creative problem solving, „Memory”, t. 22, nr 4, s. 340-348.

      Lustig, C., Hasher, L. (2001), Implicit memory is vulnerable to proactive interference, „Psychological Science”, t. 12, nr 5, s. 408-412.

      Landrum, R. E. (1990), Maier’s (1931) two-string problem revisited: evidence for spontaneous transfer?, „Psychological Reports”, t. 67, nr (3_suppl), s. 1079-1088.

      Leynes, P. A., Rass, O., Landau, J. D. (2008), Eliminating the memory blocking effect, „Memory”, t. 16, nr 8, s. 852-872.

      Lu, J. G., Martin, A. E., Usova, A., Galinsky, A. D. (2019), Creativity and humor across cultures: Where Aha meets Haha, [w:] Explorations in creativity research, S. R. Luria, J. Baer, and J. C. Kaufman (red.), Academic Press, San Diego, s. 183–203.

      Luchins, A. S., Luchins, E. H. (1959), Rigidity of behavior: A variational approach to the effect of Einstellung, Univer, Oregon Press.

      Norman, D. A. (1988). The psychology of everyday things. Basic books.

      Okada, T., Ishibashi, K. (2017), Imitation, inspiration, and creation: Cognitive process of creative drawing by copying others’ artworks, „Cognitive Science”, t. 41, nr 7, s. 1804-1837.

      Smith, S. M. (2003), The constraining effects of initial ideas, [w:] P. B. Paulus i B. A. Nijstad (red.), Group creativity: Innovation through collaboration, New York, Oxford University Press, s. 15–31.

      Smith, S. M., Ward, T. B., Schumacher, J. S. (1993), Constraining effects of examples in a creative generation task, „Memory & Cognition”, t. 21, nr 6, s. 837-845.

      Smith, S. M., Tindell, D. R. (1997), Memory blocks in word fragment completion caused by involuntary retrieval of orthographically related primes, „Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition”, t. 23, nr 2, s. 355-370.

      Storm, B. C., Patel, T. N. (2014), Forgetting as a consequence and enabler of creative thinking, „Journal of Experimental Psychology: Learning, Memory, and Cognition”, t. 40, nr 6, s. 1594-1609.

      Strelau, J. (red.) (2007), Psychologia. T. 2, GWP, Gdańsk.

      Ward, T. B. (1994), Structured imagination: The role of category structure in exemplar generation, „Cognitive Psychology”, t. 27, nr 1, s. 1-40.

      Ward, T. (2017), Can Conformity Be Creative? https://www.psychologytoday.com/us/blog/creativity-you/201703/can-conformity-be-creative

      Co myślisz? Podziel się opinią!
      +1
      0
      +1
      0
      +1
      0
      +1
      0
      +1
      0
      +1
      0
      +1
      0
      Udostępnij:

      Ten artykuł został napisany przez człowieka, bez udziału sztucznej inteligencji.

      Przypominam, że wszystkie zamieszczone w serwisie treści i autorskie ilustracje są chronione prawami autorskimi.
      Udostępniam je na licencji Creative Commons: uznanie autorstwa - użycie niekomercyjne - bez utworów zależnych 4.0 Polska (CC BY-NC-ND 4.0 PL ), o ile nie jest to stwierdzone inaczej.

      NAJNOWSZE WPISY