Urlop a kreatywność? Tak! Historia sztuki pokazuje jednoznacznie, że podróże nie tylko kształcą, ale mogą być również źródłem twórczej inspiracji. Czy analogiczny wpływ – jednak już nie na wybitnych artystów, a osoby pracujące w różnego rodzaju organizacjach – może mieć urlop? Czy wędrując po tatrzańskich przełęczach, spacerując po plażach Zanzibaru, penetrując targowiska Marrakeszu odnawiamy zasoby twórczej energii? Innymi słowy, czy wakacyjny wyjazd rekreacyjny pobudza twórcze myślenie? Pytanie to zadała sobie grupa badaczek związanych z Uniwersytetem Radbouda w Nijmegen (de Bloom i in., 2014). W artykule zostaną opisane wyniki tego badania oraz wynikające z niego wnioski praktyczne. W szczególności odpowiemy na pytanie, czy wakacje od pracy mogą przyczynić się do pobudzenia twórczego myślenia pracowników organizacji?
Urlop a kreatywność – w poszukiwaniu inspiracji
Historia zna wiele przykładów artystów podróżujących, którzy peregrynowali w odległe zakątki świata w poszukiwaniu inspiracji – niepowszedniej tematyki, egotycznych kształtów, orientalnego kolorytu. Przykładowo, Eugène Delacroix jako kierunek podróży obrał kraje północnej Afryki. W 1832 roku odwiedził miasta Maroka i Algierii, czego artystyczną reminiscencją jest między innymi obraz zatytułowany „Algierskie kobiety” – kamień milowy w twórczości artysty, w historii całej sztuki, obiekt westchnień Picassa, Matisse’a i Renoira. 
Ilustracja 1. Eugène Delacroix, Algierskie kobiety.
Inny malarz pochodzenia francuskiego, a zarazem prekursor impresjonizmu, Paul Gauguin, eksplorował kulturę wysp Polinezji Francuskiej, a w szczególności Tahiti, gdzie poznał swoją młodszą o prawie 30 lat żonę a jednocześnie przewodniczkę po lokalnych tradycjach i rytuałach – Tehurę. Jego dzieła z tego okresu zachwycają blaskiem i intensywną kolorystyką Oceanii; trudno sobie wyobrazić, jak wyglądałaby ostatecznie spuścizna artysty, gdyby związał on swoje życie wyłącznie z miastami Europy.
Ilustracja 2. Paul Gauguin, Kobieta trzymająca owoc.
Natomiast w świecie muzyki, Igor Stravinsky, uważany za jednego z najbardziej wpływowych kompozytorów XX wieku, swoje najbardziej oryginalne dzieła stworzył już poza granicami Rosji – a podróżował do Szwajcarii, Francji, USA oraz Włoch, gdzie ostatecznie zmarł na wyspie San Michele w Wenecji. To właśnie w Szwajcarii w 1913 roku wykonano po raz pierwszy „Święto Wiosny” a był to jeden z największych skandali w historii życia muzycznego! Podróżowali także inni artyści, w tym pisarze, np. Ernst Hemingway.
Ilustracja 3. Igor Stravinsky, Święto Wiosny, produkcja z 2016 roku.
Urlop a kreatywność: podróżne kształcą i inspirują?
Znane jest powiedzenie „podróże kształcą”. Jednakże, czy wakacje od pracy mogą przyczynić się do pobudzenia twórczego myślenia u uczestników organizacji biznesowych? Zdaniem badaczek jest to możliwe za pośrednictwem trzech ogólnych mechanizmów.
→ Po pierwsze, gdy podróżujemy nie doświadczamy najczęściej stresu związanego z wykonywaniem obowiązków w miejscu pracy. W wyniku redukcji stresu, uwaga może być przekierowana na problemy o innym charakterze, np. problemy otwarte, które wymagają twórczego – elastycznego i oryginalnego myślenia.
→ Po drugie, w czasie podróży otwieramy się na całkiem nowe doświadczenia i nową wiedzę; działamy wbrew codziennym rutynom – nawet tak proste czynności, jak przygotowywanie śniadania, wykonujemy zazwyczaj w nieco odmienny sposób.
→ Ostatecznie, po trzecie, wakacjom towarzyszą najczęściej pozytywne emocje – poczucie szczęścia, satysfakcji, dobrostanu itd. Pozytywne emocje sprzyjają zazwyczaj twórczemu myśleniu – w wyniku ich oddziaływania podejmujemy bowiem działania o charakterze eksploracyjnym – ukierunkowane na uczenie się i odkrywanie nowych możliwości.
Urlop a kreatywność pracowników
W omawianym badaniu uczestniczyło 46 pracujących osób, które dwukrotnie zostały poddane pomiarowi kreatywności – przed i po wakacjach, które trwały nie mniej niż dwa tygodnie. Do pomiaru kreatywności zastosowano test niezwykłych zastosowań, który wymaga wymyślenia możliwie wielu niecodziennych zastosowań prostego przedmiotu, takiego jak cegła, spinacz, gazeta. W trakcie trwania urlopu monitorowano poziom negatywnych i pozytywnych emocji u uczestników badania. Postawiono dwie hipotezy: 1) wypoczynek zwiększa giętkość myślenia, czyli gotowość do zmiany kierunku myślenia (pomiar dotyczył liczby kategorii poznawczych, do których pomysły można zaliczyć); 2) wypoczynek zwiększa oryginalność myślenia, czyli zdolność do wytwarzania pomysłów nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych (unikalnych).
Po przeprowadzeniu drugiego pomiaru stwierdzono, że w sposób istotny wzrosła giętkość myślenia, natomiast nie wrosła oryginalność myślenia (o giętkości i oryginalności myślenia przeczytasz tutaj) Zależność tą prezentuje poniższy rysunek.
Ze względu na małą próbę i nieoczywiste rezultaty, do wyników badania należy podchodzić z pewną ostrożnością. Ponadto, test niezwykłych zastosowań nie mierzy rzeczywistej kreatywności, a jedynie jeden jej komponent – myślenie dywergencyjne. Niemniej, leżąca u podstaw badania argumentacja teoretyczna wydaje się jednak na tyle przekonująca, aby uznać, że badanie wnosi istotny wkład w zrozumienie problemu.
Wskazówki praktyczne / Implications
Chociaż w omawianym badaniu nie zaobserwowano istotnego wzrostu oryginalności pomysłów, można uznać, że urlop co do zasady przyczynia się do zwiększenia elastyczności myślenia. A zatem:
Wskazówka 1. → warto jeździć na urlop – nie tylko powodów czysto higienicznych, dla zdrowia psychicznego i fizycznego, ale także aby odnowić zasoby twórczej energii oraz wzbogacić struktury poznawcze o nowe elementy – inspirujące doznania i doświadczenia (na temat kreatywności człowieka przeczytasz tutaj).
Referencje / References:
de Bloom, J., Ritter, S., Kühnel, J., Reinders, J., Geurts, S. (2014), Vacation from work: A ‘ticket to creativity’?: The effects of recreational travel on cognitive flexibility and originality, „Tourism Management”, t. 44, s. 164-171.
